TÂM THẦN PHÂN LIỆT
Tâm thần phân liệt là gì ?
Tâm thần phân liệt là một bệnh loạn thần nặng, tiến triển từ từ, có khuynh hướng mạn tính, căn nguyên hiện nay chưa rõ ràng, làm cho người bệnh dần dần tách khỏi cuộc sống bên ngoài, thu dần vào thế giới bên trong, làm cho tình cảm trở nên khô lạnh dần, khả năng học tập, làm việc ngày một sút kém, có những hành vi, ý nghĩ dị kỳ, khó hiểu.
Tâm thần phân liệt đặc trưng bởi hai hoặc nhiều hơn các triệu chứng dưới đây:
- Các hoang tưởng
- Các ảo giác
- Ngôn ngữ rời rạc
- Hành vi lố lăng quá mức hay căng trương lực
- Các triệu chứng âm tính
Một số bệnh nhân tâm thần phân liệt có thể hồi phục, và với những người khác thì điều trị có thể làm giảm triệu chứng. Tuy nhiên, với nhiều người thì đó là một bệnh kéo dài dẫn đến những triệu chứng mất hoạt năng trong nhiều năm.
Triệu chứng
Bệnh nhân tâm thần phân liệt có các triệu chứng dương tính và triệu chứng âm tính, trong đó một số triệu chứng được mô tả dưới đây.
Các triệu chứng dương tính
Hoang tưởng là những niềm tin sai lệch vững chắc gây ảnh hưởng đáng kể tới bệnh nhân.
Ảo giác đặc trưng bởi nhìn, nghe, sờ, nếm hay ngửi thấy thứ gì đó mà không có thật. Ví dụ, một người có ảo thanh có thể nghe thấy những giọng nói trong khi không có ai đang nói.
Ngôn ngữ rời rạc: những từ hay câu của họ không thực sự có liên quan với nhau.
Rối loạn tư duy là sự mất khả năng trong việc đưa suy nghĩ của họ theo một cách có ý nghĩa với người khác. Nó có thể biểu hiện bằng ngôn ngữ không liên quan, thiếu logic và lộn xộn.
Triệu chứng âm tính
- Giảm động lực
- Thu mình
- Thiếu sâu sắc
- Giảm cảm xúc hay thích thú với mọi việc
- Phản ứng không phù hợp
Không phải tất cả các triệu chứng trên đều rõ ràng.
Những thay đổi sớm
Một người có thể trải qua những thay đổi sớm dưới đây trước khi có những triệu chứng rõ ràng hay loạn thần phát triển.
Thay đổi trong cảm xúc: chán nản, giảm thích thú hay nỗ lực, sợ hãi, lo âu hay căng thẳng, dễ cáu kỉnh, cơn thịnh nộ hay hung hăng ngắn.
Thay đổi trong hành vi: giảm ngon miệng, thu rút, rối loạn giấc ngủ, nghi thức không thường gặp, hay nghỉ học hoặc nghỉ làm.
Thay đổi trong tư duy: rối loạn tập trung hoặc trí nhớ, bận tâm quá mức với một hoặc 2 thứ, trầm ngâm suy nghĩ các chủ đề.
Tỷ lệ
Tỷ lệ các rối loạn loạn thần trên người lớn ở thành thị tại Úc trong khoảng 4 đến 7 trong 1000 người. Tâm thần phân liệt và rối loạn phân liệt cảm xúc chiếm hơn 60% (Jablensky và cộng sự, 1999)
Nguyên nhân
Có một số các giả thuyết về các nguyên nhân gây tâm thần phân liệt, nhưng cho tới nay cơ chế sinh học của tâm thần phân liệt vẫn chưa được hiểu biết đầy đủ.
Tâm thần phân liệt có xu hướng di truyền trong gia đình. Họ hàng đời thứ nhất (bố mẹ, anh chị em ruột, con cái) có khoảng 10% mắc bệnh so với 1% trong quần thể dân số chung.
Các sự kiện căng thẳng có thể có trước hoặc làm tăng nguy cơ của những người dễ bị tổn thương với tâm thần phân liệt. Rất nhiều nhà nghiên cứu cho rằng tăng dopamine (chất hóa học quyết định sự truyền đạt thông tin giữa các tế bào thần kinh) có liên quan.
Tăng nồng độ dopamine có thể giải thích một vài triệu chứng loạn thần. Sử dụng một số chất ma túy như cần sa, ectasy, và amphetamine có thể dẫn đến triệu chứng loạn thần tương tự và có liên quan tới sự khởi phát các giai đoạn bệnh.
Điều trị
Điều trị có thể làm giảm đáng kể và/hoặc kiểm soát các triệu chứng của tâm thần phân liệt, cho phép bệnh nhân có thể sống có ích và trọn vẹn. Để có kết quả tốt nhất, điều trị bằng thuốc và hỗ trợ cộng đồng.
Một vài thuốc chống loạn thần có thể giúp não hồi phục lại sự cân bằng hóa học, do đó làm giảm và loại trừ một vài triệu chứng. Chúng có thể làm giảm hoang tưởng, ảo giác ngôn ngữ và tư duy rời rạc, và làm giảm rối loạn. Tuy nhiên, vẫn còn ít hiểu biết về cách các thuốc chống loạn thần tác động và không phải tất cả mọi người đều hiệu quả.
Hơn nữa, chúng có rất nhiều tác dụng không mong muốn có thể gây ra nhiều phiền phức cho người sử dụng.
Trọng tâm của mô hình tái phục hồi tâm thần bao gồm những phần sau :
Quản lý bệnh tật
Bao gồm điều trị các giai đoạn loạn thần trong bệnh viện và duy trì thuốc chống loạn thần như một chất đệm để chống lại các tổn thương trong giai đoạn thuyên giảm triệu chứng.
Phát triển kỹ năng
Bao gồm sự phục hồi các kỹ năng sinh hoạt hàng ngày, kỹ năng nghề nghiệp và kỹ năng xã hội, hay sự phát triển các kỹ năng thay thế bị mất do bệnh, và sự phát triển các kỹ năng phù hợp với tuổi mà bệnh nhân không có được do bị bệnh.
Phát triển sự hỗ trợ
Bao gồm tăng cường hoặc thay thế hệ thống mạng lưới gia đình hoặc bạn bè cùng lứa, bảo đảm an toàn, giảm vấn đề nhà ở và hỗ trợ tài chính, và đạt đến hệ thống hỗ trợ tàn tật chuyên nghiệp.
Thích nghi cá nhân
Bao gồm giành sự trợ giúp để giải quyết những sang chấn cá nhân do các giai đoạn loạn thần, tái thiết lập nhận thức về triệu chứng loạn thần và ý thức về khả năng dễ bị tổn thương. Điều này có thể đạt được thông qua hỗ trợ khách hàng, tư vấn hay liệu pháp tâm lý.
