Tâm thần phân liệt: Phát hiện sớm – Can thiệp sớm – Hòa nhập tốt

Tâm thần phân liệt là một trong những rối loạn tâm thần nghiêm trọng nhất, ảnh hưởng sâu sắc đến tư duy, cảm xúc và hành vi của người bệnh. Tuy nhiên, cho đến nay, không ít người vẫn gán cho căn bệnh này những định kiến sai lệch – từ “ma nhập”, “điên loạn”, đến những nỗi sợ mơ hồ. Trong khi đó, y học hiện đại đã chỉ rõ: Đây là một bệnh lý của não bộ, và hoàn toàn có thể kiểm soát nếu được phát hiện sớm và điều trị đúng cách.

Nhằm giúp cộng đồng hiểu đúng và chủ động hơn trong việc phát hiện, can thiệp sớm, chúng tôi đã có cuộc trò chuyện cùng BSCKII. Nguyễn Hoàng Yến – chuyên gia đầu ngành với hơn 15 năm kinh nghiệm tại Phòng Rối loạn loạn thần – Y học tự sát, Viện Sức khỏe Tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai.

🧠 Tâm thần phân liệt không phải là “ma nhập”

PV: Thưa bác sĩ, vì sao nhiều người vẫn nhầm lẫn tâm thần phân liệt với hiện tượng “ma nhập” hoặc tác động siêu nhiên?

BSCKII. Nguyễn Hoàng Yến: Đó là một ngộ nhận rất phổ biến. Tâm thần phân liệt là một bệnh lý mãn tính của não bộ, gây rối loạn trong suy nghĩ, cảm xúc và hành vi. Người bệnh có thể gặp các biểu hiện như:

• Hoang tưởng: tin vào những điều không đúng với thực tế (ví dụ: bị theo dõi, bị hại).
• Ảo giác: nghe tiếng nói hoặc nhìn thấy hình ảnh không tồn tại.
• Suy giảm chức năng xã hội: khó giao tiếp, mất khả năng học tập, lao động.

Nguyên nhân chính là do sự mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh, đặc biệt là dopamine, kết hợp với yếu tố di truyền và tác nhân môi trường. Đây là bệnh lý y học, không liên quan đến yếu tố tâm linh hay mê tín.

🧩 Dấu hiệu sớm: Cơ hội vàng để can thiệp

PV: Bệnh thường khởi phát ở lứa tuổi thanh thiếu niên. Vậy đâu là các dấu hiệu cảnh báo sớm mà phụ huynh cần chú ý?

BSCKII. Nguyễn Hoàng Yến: Trước khi bệnh thực sự bùng phát, trẻ thường trải qua giai đoạn tiền loạn thần, kéo dài từ vài tháng đến vài năm. Đây là thời điểm vàng để phát hiện và can thiệp sớm.

Một số biểu hiện cần lưu ý:

• Trẻ rút lui khỏi xã hội, trở nên thu mình, ít nói, thay đổi cảm xúc bất thường.
• Kết quả học tập sa sút không rõ nguyên nhân.
• Có những hành vi khác lạ như nói một mình, nghi ngờ vô lý, tránh tiếp xúc.

Nếu những dấu hiệu này kéo dài, gia đình nên đưa trẻ đến cơ sở chuyên khoa sớm nhất có thể.

🔍 Nguyên nhân: Giao thoa giữa gene và môi trường

PV: Những yếu tố nào làm tăng nguy cơ khởi phát bệnh ở người trẻ?

BSCKII. Nguyễn Hoàng Yến: Tâm thần phân liệt là kết quả của sự tương tác giữa yếu tố sinh học và môi trường, gồm:

• Di truyền học: Nếu trong gia đình có người mắc bệnh, nguy cơ cao hơn.
• Rối loạn dẫn truyền thần kinh: Hoạt động bất thường của dopamine, bất thường trong cấu trúc não.
• Yếu tố môi trường: Sang chấn tâm lý như bạo lực gia đình, bắt nạt học đường, hoặc lạm dụng chất kích thích (như cần sa) ở tuổi dậy thì.

Thanh thiếu niên có nền tảng sinh học yếu kết hợp với lối sống không lành mạnh thuộc nhóm nguy cơ cao cần được theo dõi sát.

🔑 Can thiệp sớm – Cơ hội giữ lại tương lai

PV: Việc điều trị sớm mang lại lợi ích gì cho người bệnh?

BSCKII. Nguyễn Hoàng Yến: Can thiệp sớm không chỉ giảm mức độ tổn thương não bộ, mà còn giúp:

• Tăng khả năng đáp ứng thuốc, cải thiện triệu chứng nhanh hơn.
• Giảm nguy cơ tái phát và kháng thuốc.
• Duy trì khả năng học tập, lao động và hòa nhập xã hội.

Phác đồ điều trị toàn diện cần gồm: thuốc chống loạn thần, trị liệu tâm lý, đồng hành cùng gia đình và phục hồi chức năng xã hội. Đặc biệt, với trẻ em, mỗi tháng trì hoãn điều trị đều để lại hệ quả lâu dài.

💬 Gỡ bỏ định kiến – Chung tay vì người bệnh

PV: Cộng đồng nên làm gì để đồng hành và hỗ trợ người bệnh tốt hơn?

BSCKII. Nguyễn Hoàng Yến: Điều quan trọng nhất là hiểu đúng về bệnh và thay đổi cách nhìn. Tâm thần phân liệt không phải dấu chấm hết. Nếu phát hiện và điều trị kịp thời, người bệnh hoàn toàn có thể hòa nhập tốt với xã hội.

Hãy:

• Khuyến khích thăm khám sớm khi phát hiện dấu hiệu bất thường.
• Hỗ trợ người bệnh học nghề, tái hòa nhập xã hội.

“Một ánh nhìn bao dung có thể thắp sáng lại cuộc đời của họ” – lời chia sẻ đầy xúc động từ bác sĩ Nguyễn Hoàng Yến.

📍 Liên hệ hỗ trợ

Nếu bạn hoặc người thân đang gặp khó khăn về sức khỏe tâm thần, hãy liên hệ ngay với chúng tôi để được tư vấn và hỗ trợ:

• Viện Sức khỏe Tâm thần – Bệnh viện Bạch Mai
  Cổng số 3, đường Phương Mai, Đống Đa, Hà Nội
  ☎️ 02435765344 – 0984104115
  📧 Email: nimhvn@gmail.com
  🌐 Website: www.nimh.gov.vn
  📘 Facebook: Nimh.Vietnam