Tâm Thần Phân Liệt – Những Điều Cần Biết

Tâm thần phân liệt là bệnh lý loạn thần nặng và mãn tính, ảnh hưởng đến tư duy, hành vi và cảm xúc. Tâm thần phân liệt ảnh hưởng đến các lĩnh vực của cuộc sống bao gồm hoạt động cá nhân, gia đình, xã hội, giáo dục và nghề nghiệp.

Dấu Hiệu Nhận Biết

Các triệu chứng nhận biết bệnh bao gồm:

– Ảo giác: Khi một người nhìn thấy, nghe hoặc cảm thấy những điều không thực tế.
– Hoang tưởng: Khi một người tin vào những điều bất thường, không phù hợp hoàn cảnh và không thể thuyết phục họ.
– Rối loạn hình thức tư duy: Suy nghĩ kỳ quặc, phi lý.
– Triệu chứng âm tính: Thu mình, cách ly khỏi xã hội, khó thể hiện cảm xúc hoặc khó khăn trong các hoạt động bình thường như vô cảm, giảm động lực, lười vệ sinh cá nhân.

Các triệu chứng khác bao gồm:

– Hành vi và trang phục khác thường.
– Vấn đề với trí nhớ.
– Thay đổi thói quen ăn, ngủ.
– Vấn đề tập trung, chú ý.
– Thay đổi cảm xúc: Trầm cảm, lo âu, căng thẳng, sợ hãi, dễ cáu giận, tức giận hoặc thay đổi tâm trạng, có khi lại hưng phấn vui vẻ, có khi lại thờ ơ không giao tiếp, không quan tâm đến mọi việc xung quanh.
– Hành vi tác phong: Thay đổi hành vi, học tập và làm việc kém, trở nên ít hoạt động, cô lập, giảm quan tâm đến xã hội xung quanh.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), tâm thần phân liệt ảnh hưởng đến khoảng 24 triệu người hoặc 1 trên 300 người (0,32%) trên toàn thế giới. Tại Việt Nam, tâm thần phân liệt chiếm tỷ lệ 0,3-0,5% dân số, thường khởi phát vào cuối tuổi vị thành niên và những năm 20 tuổi.

Nguyên Nhân Sinh Bệnh

Các nghiên cứu cho thấy vai trò bệnh sinh liên quan đến sự tương tác giữa gen và các yếu tố môi trường:

– Yếu tố sinh học: Biến đổi các chất dẫn truyền thần kinh (dopamine, serotonin và N-methyl-D-aspartate NMDA) và yếu tố nuôi dưỡng thần kinh (BDNF) liên quan đến các triệu chứng tâm thần phân liệt.
– Yếu tố di truyền: Tâm thần phân liệt có vai trò di truyền liên kết đa gen, đa nhân tố. Nếu một trong số cha mẹ mắc tâm thần phân liệt, con có nhiều khả năng mắc bệnh.
– Yếu tố tâm lý: Các yếu tố tâm lý xã hội như các sự kiện căng thẳng trong cuộc sống có thể ảnh hưởng đến sự khởi phát và tiến trình của bệnh.
– Yếu tố sử dụng chất: Có mối quan hệ chặt chẽ giữa việc sử dụng cần sa và bệnh tâm thần phân liệt.

Biến Chứng và Nguy Cơ

Nếu bệnh không được phát hiện kịp thời, các biến chứng nguy hiểm bao gồm:

– Nguy cơ tự sát: Khoảng 5-6% bệnh nhân tâm thần phân liệt tự sát thành công, khoảng 20% có toan tự sát một hoặc nhiều lần.
– Nguy cơ kích động, bạo lực: Tâm thần phân liệt liên quan đến các hành vi kích động, bạo lực như lời nói gây hấn, hành vi gây hấn với người khác, đập phá đồ đạc hoặc tự làm tổn thương bản thân.
– Gia tăng triệu chứng âm tính và suy giảm chức năng: Khi bệnh không được điều trị hoặc điều trị không phù hợp có thể làm gia tăng các triệu chứng âm tính, nhận thức suy giảm chức năng nghề nghiệp và xã hội, gia tăng gánh nặng cho gia đình và xã hội.

Điều Trị

Tâm thần phân liệt được điều trị bằng các liệu pháp hóa dược, có thể kết hợp với các liệu pháp tâm lý và điều biến não. Điều trị càng sớm thì kết quả càng tốt.

– Điều trị hóa dược: Sử dụng các thuốc chống loạn thần thế hệ mới (Risperidon, Olanzapin) hoặc các nhóm thuốc cổ điển (Haloperidol, Aminazin), kết hợp với các thuốc nhóm Benzodiazepin (Diazepam, Lorazepam) để tăng hiệu quả điều trị.
– Liệu pháp tâm lý: Nhiều liệu pháp tâm lý như tâm lý cá nhân, gia đình, nhóm, thiết lập mối quan hệ thầy thuốc – người bệnh – gia đình để nâng đỡ người bệnh vượt qua giai đoạn khủng hoảng về mặt tâm lý.
– Liệu pháp điều biến não: Kích thích từ xuyên sọ, sốc điện được chứng minh có hiệu quả trong điều trị tâm thần phân liệt.

Lời Khuyên

Nếu bạn hoặc người xung quanh có các dấu hiệu gợi ý tâm thần phân liệt, hãy liên hệ với các chuyên gia về sức khỏe tâm thần để có được lời khuyên và sự hỗ trợ tốt nhất. Tuân thủ điều trị của bác sĩ chuyên khoa tâm thần, đồng thời duy trì lối sống lành mạnh, tránh sử dụng rượu và các chất ma túy, quản lý căng thẳng, đảm bảo ngủ đủ giấc, và rèn luyện vận động như đi bộ, chạy hoặc bơi.

BSCKII. Vương Đình Thủy
Phòng Điều trị Tâm thần phân liệt và Y học tự sát – Viện Sức khỏe Tâm thần